KAPITAŁ INTELEKTUALNY W TWORZENIU WARTOŚCI DODANEJ PRZEDSIĘBIORSTW ROLNYCH – M. Kozera-Kowalska
Zachęcam do zapoznania się z książką autorstwa mojej koleżanki – dr Magdaleny Kozery-Kowalskiej. Bardzo interesujące studium nad kapitałem ludzkim w przedsiębiorstwach rolnych. Warto przeczytać – całość książki.
Wprowadzenie. Celem pracy było rozpoznanie wpływu kapitału intelektualnego na poziom wytwarzanej przez przedsiębiorstwa rolne wartości dodanej. Wpisuje się on w nurt dyskusji nad współczesnymi miarami sukcesu przedsiębiorstw i źródłami wzrostu ich efektywności. W badaniach przyjęto następujące hipotezy badawcze:
• H1 − efektywność wykorzystania kapitału intelektualnego przedsiębiorstw rolnych jest wyższa niż efektywność wykorzystania zasobów materialnych
• H2 − efektywność wykorzystania kapitału intelektualnego jest zróżnicowana w zależności od dominującego kierunku prowadzonej działalności
• H3 − efektywność wykorzystania kapitału intelektualnego w tworzeniu wartości dodanej pozostaje w związku przyczynowo-skutkowym z rentownością przedsiębiorstw rolnych.
Materiał i metody. Prowadzone badania determinowały charakter i dostępność danych empirycznych, których źródłem były roczne sprawozdania finansowe przedsiębiorstw rolnych, określające stan i zmiany zasobów oraz strumieni przychodów i rozchodów kształtujących wyniki ekonomiczno-finansowe. Dane mają charakter retrospektywny i stanowią wystandaryzowane i weryfikowalne źródło analiz ekonomicznych. W celu wyeliminowania wpływu czynników przypadkowych przyjęto 10-letni okres badawczy, co pozwoliło określić poziom i strukturę oraz tendencje zmian badanych zjawisk. Prezentowane badania wymagały dookreślenia zarówno ich przedmiotu, jak i adekwatnych miar pomiaru. Ze względu na przyjęty cel pracy przedmiotowy zakres badań obejmował:
1. zasoby kapitału intelektualnego mierzone wskaźnikiem przychodu z kapitału wiedzy (Knowledge Capital Earnings – KCETM)
2. efektywność kapitału intelektualnego mierzoną wskaźnikami
a. wartości dodanej kapitału intelektualnego (Value Added Intellectual Capital − VAICTM)
b. intelektualnej wartości dodanej (Intellectual Value Added − IVA)
c. intelektualnych źródeł wartości dodanej (Intellectual Sources of Value Added − ISVA)
3. rentowność zasobów materialnych mierzoną wskaźnikami zwrotu
a. na aktywach ogółem (Return of Assets − ROA)
b. na kapitałach własnych (Return of Equity − ROE)
4. powiązanie efektywności wykorzystania kapitału intelektualnego z rentownością przedsiębiorstw rolnych z zastosowaniem analizy regresji i korelacji.
Wyniki i wnioski. W gospodarce innowacyjnej kapitał intelektualny oraz wzrost jego zaangażowania w działalność produkcyjną są uznawane od lat za podstawę rozwoju przedsiębiorstw sektorów pozarolniczych. Potwierdzają to zarówno praktyka, jak i badania naukowe, w których dowiedziono, że kapitał intelektualny jest istotnym źródłem kreowania nowych wartości. W rolnictwie, jak dotąd, nie podejmowano tego typu badań, zakładając, że wyniki ekonomiczne osiągane przez przedsiębiorstwa rolne są zdeterminowane głównie warunkami przyrodniczymi oraz poziomem nakładów rzeczowo-finansowych. Temu poglądowi przeczy jednak przeprowadzona w pracy analiza źródeł wytworzonej wartości dodanej badanych przedsiębiorstw rolnych. Dowodzi jednocześnie nadrzędnej roli wiedzy i umiejętności ludzkich w skutecznym wykorzystywaniu oraz transformacji posiadanych zasobów rzeczowych i finansowych. Wskazuje też na rolę zasobów intelektualnych pozwalających skutecznie wykorzystywać sygnały dynamicznie zmieniającego się otoczenia społeczno-rynkowego, w tym możliwości, które stwarzają narzędzia i mechanizmy Wspólnej Polityki Rolnej. Fakt ten zyskuje na znaczeniu w warunkach zapowiadanych zmian kolejnych perspektyw finansowych UE, w tym planowanych ograniczeń dotychczasowej formuły i poziomu subwencjonowania rolnictwa. Taka ewentualność jest istotną przesłanką do zwrócenia uwagi producentów rolnych na posiadane zasoby niematerialne kapitału intelektualnego, które mogą stać się źródłem tworzenia nowych wartości. Sprawia też, że ulegają zintensyfikowaniu badania tych zasobów oraz ich wpływu na efektywność produkcji rolnej.
Należy mieć świadomość, że analiza kapitału intelektualnego, który jest zasobem definicyjnie niedopracowanym i trudno mierzalnym, komplikuje precyzyjne ustalenie jego wartości. Pozwala jednak na określenie oddziaływania kapitału intelektualnego na poziom wytworzonej wartości dodanej. Pomocne w tym mogą być dotychczasowe propozycje oceny efektywności tego kapitału w przedsiębiorstwach sektorów pozarolniczych. Na potrzeby prowadzonych badań wybrano trzy, których użycie nie budziło wątpliwości logicznych, a konstrukcja umożliwiała zastosowanie przy relatywnie mało kontrowersyjnych założeniach. Te warunki spełniały wykorzystywane w pracy metody określenia wartości kapitału intelektualnego (metoda KCE™) oraz oszacowania efektów jego wpływu na tworzenie wartości dodanej w przedsiębiorstwach rolnych (VAIC™, IVA). Dodatkowo, wobec stwierdzonych wątpliwości natury metodologicznej w konstrukcji wskaźnika VAIC™, na potrzeby badań zaproponowano autorski wskaźnik intelektualnych źródeł wartości dodanej (ISVA). Przeprowadzone badania potwierdziły, że zastosowane metody pozwalają na zidentyfikowanie posiadanych przez przedsiębiorstwa rolne zasobów kapitału intelektualnego oraz określenie ich efektywności. Umożliwiły ponadto ustalenie zależności zachodzących między kapitałem intelektualnym a wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstw. Potwierdziły też słuszność założenia o ich komplementarności względem tradycyjnie stosowanych wskaźników i przydatności w prowadzeniu kompleksowej analizy ekonomicznej z uwzględnieniem roli zasobów niematerialnych.
W badanych przedsiębiorstwach rolnych relacja kapitał intelektualny – zasoby materialne kształ- towała się jak 1:3, natomiast odwrotna była efektywność wykorzystania zasobów niematerialnych i materialnych, wynosiła 3:1. Wskazuje to wyraźnie na rolę kapitału intelektualnego, a jednocześnie uzasadnia potrzebę prowadzenia dalszych badań w celu dokładniejszego rozpoznania mechanizmów jego funkcjonowania.
Z racji wielu odmienności, utrwalonych przez lata w świadomości społecznej, rolnictwo jest sektorem pozostającym w centrum rozważań o przyczynach wzrostu i rozwoju. Mimo kilkunastu lat od wejścia Polski do Unii Europejskiej oraz otrzymywania różnokierunkowego wsparcia w ramach WPR, wiele aspektów gospodarowania w tym sektorze, jak absorpcja wiedzy czy wykorzystanie kapitału intelektualnego, wciąż nie doczekało się kompleksowych badań i szczegółowego opisu. Przeprowadzone badania miały na celu wypełnienie tej luki.
Słowa kluczowe: kapitał intelektualny, wartość dodana, przedsiębiorstwa rolne, efektywność wykorzystania kapitału intelektualnego w tworzeniu wartości dodane